Još od kako je publikovana Why Nations Fail Darona Acemoglua i Jamesa A. Robinsona rasprava između pobornika institucionalizma (The Institutional View) i teorije razvoja (The Development View) je iznjedrila dva vrlo slikovita i različita pogleda na ekonomski razvoj. AJR polaze od Douglassa C. Northa koji akumulaciju kapitala, edukaciju i inovacije postavlja kao sam ekvivalent razvoju, a ne uzroke koji vode razvoju. Douglass C. North svoje institucionalno štivo Institutions, Institutional Change and Economic Performance počinje osnovnom institucionalnom polaznom tačkom, da institucije utječu na ekonomski performans je vrlo diskutabilno, ali istovjetno tako nema dvojbe da na različite ekonomske performanse djeluje način na koji institucije evoluiraju. Institucije su što bi Douglass C. North rekao slika i predstava strukture svakodnevnog života. One otjelovljavaju i predstavljaju kako i na koji način obavljamo naše svakodnevne transakcije i s tim u vezi ovisno od države do države ti modeli se razlikuju shodno načinu oblikovanja institucija.
Bazna osobina institucija je da one stvaraju strukturu ograničenja na osnovu kojih se formulišu odnosi među ljudima. AJR teorijski model počiva na jasnoj artikulaciji da za ekonomski razvoj najvažnije su ekonomske institucije u mjeri da osnovni razlog između razvijenih i nerazvijenih država počiva na strukturi organizacije ekonomskih institucija. U okviru djela Why Nations Fail AJR polazi sa osnovnom podjelom institucija na inkluzivne i ekstraktivne. Odgovor zašto su demokracije razvijenije i stabilnije od autoritativnih država počiva prevashodno na institucionalnoj organizaciji. Inkluzivne institucije podrazumijevaju više ekonomske i političke slobode i stabilnosti što u konačnici vodi ka većem razvoju. Kako i na koji način obrazovati kvalitetne institucije i ko igra ponajvažniju ulogu u tome i North i AJR nude slične odgovore, a to je politička moć. Ona je ta koja određuje i uveliko diktira tempo i način razvoja ekonomskih institucija. Budući da institucije predstavljaju pravila igre kojima se određuju svakodnevne ljudske transakcije te da politička moć direktno i indirektno djeluje na obrazovanje ekonomskih institucija i načina na koji se obavljaju međuljudske transakcije AJR nude vrlo jednostavno objašnjenje historijskim kretanjima koja su utjecala na opći razvoj inkluzivnih institucija.
Kulturalni i geografski parametri za AJR mogu biti od bitnosti za ekonomski performans, ali osnovna kvalitativna razlika počiva na organizaciji institucija. Dakle, od Northa pa do AJR i Why Nations Fail u okviru ekonomskog razvoja pažnja je preusmjerena na institucije a time i na jedinku kao osnovnu polaznu tačku koja svojim svakodnevnim izborima utječe na stvaranje miliona različitih informacija kojima se tržišni akteri vode i koriguju svoje izbore. Tu smo već na De Sotovoj teoriji stvaranja informacija do kojih dolazi usljed kvalitetno organizovanih institucija.
Institucije koje svojim ograničenjima ne vrše temeljni atak na mogućnost obavljanja transakcije i time ne stvaraju ogroman trošak koji u startu sprječava da dođe uopće do određene transakcije do koje bi inače došlo usljed postojanja kvalitetnih institucija bi po AJR rječniku predstavljale inkluzivne institucije.
Ono što nedostaje u AJR-ovoj opservaciji odnosa inkluzivnih i ekstraktivnih institucija a što uveliko popunjava teorija razvoja jeste da do inkluzivnih institucija se dolazi suprotnim procesom, tj. inkluzivne institucije su proizvod i ishod ekonomskog rasta kojeg generira akumulacija ljudskog kapitala rekli bi Edward Glaeser, Rafael La Porta, Florencio Lopez-de-Silanes i Andrei Shleifer. Naglasak je na akumulaciji ljudskog kapitala, a rezultati su da sve države s visokim stupnjem edukacije su stabilne demokracije, dok su gotovo sve diktature na niskom stupnju edukacije, i da u konačnici veći stepen edukacije vodi ka demokraciji. Suština Glaeserova rada i njegovih koautora je nužno institucionalna ograničenja ne dovode do ekonomskog razvoja, već prije da diktator sam izabire model koji u konačnici vodi ka većem ekonomskom razvoju i investicijama u materijalni i ljudski kapital.
Edward Glaeser, Rafael La Porta, Florencio Lopez-de-Silanes i Andrei Shleifer za razliku od AJR svoju tezu o ljudskom i društvenom kapitalu kao početnom koraku ekonomskog razvoja zaključuju da primat treba da bude na ljudskom kapitalu a ne na institucionalnim okvirima. S tim u vezi, demokratizacija i pravljenje institucionalnih okvira za ograničavanje političke moći ne mora i nije uvijek adekvatno niti nužno prvotno rješenje za stvaranje ambijenta za ekonomski razvoj. Nekada je to naprosto postojanje diktatora koji je okrenut ka politici razvoja. Primarni fokus je na ljudskom i društvenom kapitalu. Oni su generatori institucionalnih i produktivnih promjena. Institucionalne prilike i mogućnosti se razvijaju s većom akumulacijom ljudskog kapitala.
Dodatno ovom mozaiku bih dodao i zaključke Bryana Caplana u njegovoj The Myth of Rational Voter u poredbenoj analizi razlika između ekonomista i opće publike o problemima ekonomije SAD-a. Na različitim nivoima pitanja odgovori su se razlikovali, a opća publika probleme vidi pretežno u socijalnim izdacima, državnom deficitu, te rješenja vidi u mjerama tipa smanjenja poreza. Na drugoj strani, ekonomisti nisu na tom nivou davali toliko pažnju mjerama smanjenja poreza, ali gotovo jednoglasno na skali od 0.00 do 2.00 glas ekonomista je pretočen u zbir veći od 1.60 u kontekstu govora o potrebi razvoja sistema edukacije. Što bi Caplan rekao, očito da američki ekonomisti jedan od najvažnijih problema vide u neadekvatnoj edukaciji. Na koncu konca posegnuo bih za De Sotovom teorijom slobodnog tržišnog protoka informacija koja se čini mi se može valjano koristiti i u kontekstu bitnosti akumulacije ljudskog kapitala.
De Soto se bavi posredno institucijom ali kao strukturom pravila koja su vrlo bitna kako bi se stvorili preduvjeti za razvoj ljudskog kapitala koji je osnova za bilo kakav drugi razvoj. Individue svakodnevno vrše različite transakcije i prenose svoje prećutno znanje što dovodi do akumulacije znanja, specijalizacije a u konačnici i do kvalitetne akumulacije ljudskog i materijalnog kapitala. Osnova za kvalitetan način funkcionisanja i institucija i tržišta je akumulacija ljudskog kapitala koji u konačnici omogućava daljni institucionalni razvoj.
U vezi s ovom tematikom pogledati detaljnije:
Bryan Caplan, The Myth of Rational Voter, Pricenton University Press, New Jersey, 2006.
Daron Acemoglu, James A. Robinson, Why Nations Fail, Crown Publishers, New York, 2012.
Douglass C. North, Institutions, Institutional Change and Economic Performance, Cambridge University Press, New York, 1990.
Edward Glaeser, Rafael La Porta, Florencio Lopez-de-Silanes i Andrei Shleifer, ”Do Institutions Cause Growth?”, Journal of Economic Growth, 9, Kluwer Academic Publishers, 2004.
Jaroen Klomp, Jakob de Haan, ”Political Regime and Human Capital: A Cross-Country Analysis”, Social Indicators Research, Mart 2013, sv. 111, str. 45-73.
Daron Acemoglu, Simon Johnson, James A. Robinson, Institutions as a Fundamental Cause of Long-Run Growth, Handbook of Economic Growth, 2005.
Huerta, Jesus de Soto, Socialism, Economic Calculation and Entrepreneurship, Edward Elgar, MA, USA, 2010.
Autor: Dženan Smajić